خــانـه
اهــداف و چشـم انـدازها
داستان یک تلاس
دربــاره مـا
تمـاس بـا مایلدا مبارک
شب یلدا از کجا آمده و چرا ایرانیان آن را جشن میگیرند؟
طولانیترین و تاریکترین شب سال، شب یلدا است. جشن شب یلدا در ایران و کشورهایی مانند آذربایجان، افغانستان و تاجیکستان که در گذشته بخشی از ایران باستان بودهاند هم برگزار میشود. در این شب همه اعضای خانواده دور هم جمع شده، شعر حافظ میخوانند و داستانهای هزارویکشب را روایت میکنند.
درواقع شب یلدا، آغاز اولین دوره (چهلروزه) فصل زمستان است و به همین دلیل به آن شب چله نیز گفته میشود. شب چله نام دیگر شب یلدا است. بهطورکلی در هر سال، 3 چله در بین مردم گرامی داشته میشود که شامل 1 دوره چهل روزه در تابستان و 2 دوره چهل روزه در زمستان میباشد. چله تابستان که با نام “چله تموز” نیز شناخته میشود، برابر با چهل روز اول تابستان است. طبق رسوم ایران باستان، روز 1 تیرماه (بلندترین روز سال)، آغاز چله تموز میباشد و تا 10 مرداد ادامه دارد. چله تموز نیز همچون شب یلدا از اهمیت ویژهای نزد ایرانیان برخوردار بوده است.
دو دوره چله زمستانی با عنوان چله بزرگ و چله کوچک شناخته میشوند. چله بزرگ از 1 دیماه تا 10 بهمن شامل چهل روز کامل و چله کوچک نیز از 11 تا 30 بهمن شامل بیست روز و بیست شب است که درمجموع چهل روز و شب میشود. شب یلدا در واقع شب آغازین چله بزرگ و مابین آخرین روز پاییز و اولین شب زمستان میباشد.
واژه یلدا یعنی چه و از کجا آمدهاست؟
واژه Yaldā از مسیحیان سریانی زبان گرفته شدهاست. طبق لغتنامه دهخدا، یلدا واژهای سریانی و به معنای تولد است و ازآنجاکه شب چله با میلاد مسیح همزمان است، به آن شب یلدا نیز میگویند. اما اگر میخواهید بدانید که واژه “یلدا” چطور وارد زبان فارسی شده، ادامه مقاله را مطالعه کنید.
در قرن اول میلادی، تعداد زیادی از مسیحیان شرقی در قلمرو اشکانیان و ساسانیان ساکن شدند. در این دوره، ایرانیان با “یلدای مسیحیان نسطوری” آشنا میشوند. یلدا در زبان سریانی (گویش ارامی میانه) به معنای “تولد” است و مسیحیان سریانی این واژه را برای کریسمس بهکار میبردند. ازاینجا بود که نام یک جشن مسیحی وارد فرهنگ غیرمسیحی شد و ازآنجاکه با شب چله مترادف بود، بهتدریج ایرانیان نیز برای توصیف آخرین شب پاییز از هردوی این واژهها استفاده کردند.
سفره شب یلدا شامل چه چیزهایی است؟
شاید بتوان گفت که برای هر جشن شب یلدا، دورهمی صمیمانه و سفره شب یلدا دو عامل اصلی هستند. سفره شب یلدا نقش مهمی را در برگزاری این جشن ایفا میکند و بهنوعی نماد جشن شناخته میشود. به همین دلیل وقتی عبارت”شب یلدا” را در اینترنت جستجو میکنید، تصاویر بسیاری از سفرههای شب یلدا به شما نمایش داده میشود. هرچند که ممکن است برخی اقلام موجود در سفرههای شب یلدا باهم متفاوت باشند، اما مواردی مانند هندوانه، انار، شیرینی، آجیل، دیوان حافظ و شاهنامه در همه آنها به چشم میخورد. برخی سفرههای شب یلدا نیز با توجه به سلیقه شخصی، ممکن است شامل گل، سماور، شمع و … باشد. شما در سفره یلدای خود چه چیزهایی قرار میدهید؟ در بخش نظرات پایین همین صفحه آنها را با ما و مخاطبان ما به اشتراک بگذارید.
فلسفه شب یلدا چیست؟
شب یلدا یکی از مهمترین شبهای سال در ایران باستان بوده و امروزه نیز توسط ما مردم ایران گرامی داشته میشود. شب یلدا حدود 500 سال پیش از میلاد، در زمان پادشاهی داریوش در تقویم رسمی ایران ثبت گردید.
مردم دوران قدیم بهواسطه تجربههایی که درگذر زمان بهدست آورده بودند، خود را با تغییرات فصول تطبیق داده و کارها و فعالیتهای خود را مطابق با چرخش خورشید و تغییر فصلها تنظیم میکردند. آنها پی برده بودند که برخی روزهای سال طولانیترند پس در این اوقات میتوان از روشنایی روز بیشتر استفاده کرد. به این ترتیب اعتقادی شکل گرفت مبنی بر اینکه نور خوشید نماد خوبی و سازگاری بوده و با تاریکی شب در نبرد است. مردم باستان ازجمله آریاییها، هندیها و اروپاییها دریافتند که کوتاهترین روز سال، روز آخر پاییز و مصادف با اولین شب زمستان است و بلافاصله بعد از آن، روزها بهتدریج طولانیتر و شبها کوتاهتر میشوند. پس اولین شب زمستان را شب تولد خورشید (مهر) نام نهادند.
شب یلدا در سال 2008 میلادی در مراسمی ویژه، به فهرست گنجینههای ملی ایران اضافه شد. همچنین در سال 2022 شب یلدا بهعنوان میراث فرهنگی ناملموس ایران مشترک با افغانستان در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت گردید.
فال حافظ شب یلدا
در دورهمی شب یلدا مرسوم است که اعضای خانواده، ساعاتی را به حافظ خوانی اختصاص دهند. به این صورت که کتاب حافظ را از سفره برداشته، نیت میکنند و فال میگیرند.
رسید مژده که ایامِ غم نخواهد ماند
چنان نماند چنین نیز هم نخواهد ماند
من ار چه در نظرِ یار خاکسار شدم
رقیب نیز چنین محترم نخواهد ماند
چو پرده دار به شمشیر میزند همه را
کسی مُقیمِ حریمِ حَرم نخواهد ماند
چه جایِ شُکر و شکایت ز نقشِ نیک و بد است؟
چو بر صحیفه هستی رقم نخواهد ماند
سرودِ مجلسِ جمشید گفتهاند این بود
که جامِ باده بیاور که جم نخواهد ماند
غنیمتی شِمُر ای شمع وصلِ پروانه
که این معامله تا صبحدم نخواهد ماند
توانگرا دلِ درویشِ خود به دست آور
که مخزنِ زَر و گنجِ دِرَم نخواهد ماند
بدین رَواقِ زَبَرجَد نوشتهاند به زر
که جز نِکوییِ اهلِ کرم نخواهد ماند
ز مِهْربانیِ جانان طمع مَبُر حافظ
که نقشِ جور و نشانِ ستم نخواهد ماند
امشب آخرین دقیقه آذرماه را ورق می زنیم و شمع های روشن زرد پاییز را فوت می کنیم. شب آغاز زمستان است، چراغ خانه ها هنوز بیدارند و خانه نشینان گرد آتش گرم دوستی، نشسته اند و خاطرات دیروز را پلک می زنند. آن طرف هندوانه ای که ضربات چاقو خون سرخش را جاری کرده و این طرف مادر بزرگ که تسبیح فیروزه ای رنگش را بارها مرور می کند. همه گرد هم آمده اند تا از روزهای خوب خدا سخن بگویند و به بهانه یلدا این طولانی ترین شب سال، فارغ از پیچ و خم های زندگی همدیگر را به شنیدن خاطرات خوب خویش میهمان کنند.
شب یلدا همیشه جاودانی است
زمستان را بهارزندگانی است
شب یلدا شب فر و کیان است
نشان ازسنت ایرانیان است
یلدا مبارک
همیار محاسب پارسه